Kącik polskiego filmu: Daas (reż. A. Panek, 2011)

Opowiem Wam o Daas. Pod tym tajemniczym tytułem kryje się polski film z ubiegłego roku, w reżyserii debiutanta Adriana Panka. Film, który jest absolutną perełką pośród ostatnich polskich produkcji, które oglądałam i który przyczynił się do powstania w mojej głowie pewnego postanowienia.  Ale zanim się nim z Wami podzielę, muszę wyrazić swoje ogromne zadziwienie faktem, że o tak znakomitym – zwłaszcza jak na debiut – filmie w ogóle nie było słychać w polskich mediach. Nie sądzę, żebym to przespała, bo jestem na bieżąco z nowinkami kulturalnymi. Tymczasem o Daas dowiedziałam się całkiem niedawno przeglądając filmografię Macieja Stuhra. Winą braku promocji najprawdopodobniej jest brak pieniędzy, ale film otrzymał same pochlebne recenzje od czołowych polskich krytyków, więc i tak powinno o nim być znacznie głośniej. Tymczasem nie będzie nadużyciem oklepany zwrot „przeszedł przez nasze kina niemal niezauważony”. Zauważyli go może jedynie stali bywalcy kin studyjnych. A szkoda, bo powinien go zobaczyć każdy szanujący się kinoman, który stracił wiarę w polskie kino. Oczywiście, mamy Holland i Smarzowskiego, raz na jakiś czas pojawi się obiecujący debiutant na miarę Jana Komasy, ale generalnie na rodzime kino utyskujemy. Na filmowych blogach, które odwiedzam, z rzadka zdarza mi się czytać recenzje polskich filmów, i to nie dlatego, że je omijam, ale dlatego, że po prostu jest ich jak na lekarstwo (pojawiają się właśnie przy okazji takich głośnych premier jak Róża). A Daas przywraca wiarę w to, że w polskim kinie jest miejsce na różnorodność, że może nas ono pozytywnie zaskakiwać i nie ustępować zagranicznemu.

Akcja Daas rozgrywa się w 1776 roku w Wiedniu. Radca cesarskiej Kancelarii Nadwornej Klein (Bonaszewski) otrzymuje skargę na przebywającego w Wiedniu hrabiego (Żyda, co nie jest bez znaczenia) Jakuba Franka (Łukaszewicz), który obwołał się w Polsce mesjaszem, został posądzony o herezje i zbiegł właśnie do Austrii. Donos napisał jego były wyznawca, Jakub Goliński (Chyra), za zdradę obrabowany i zagrożony odebraniem mu życia, opętany wolą zemsty. Tymczasem jego żona (interesująca Magdalena Czerwińska) została przy Franku. Goliński dąży też do wynalezienia gumy. Klein rozpoczyna śledztwo w toku którego okazuje się, że sekta Franka szuka przez swoich wyznawców kontaktu z dworem Marii Teresy. Zaczyna obawiać się zamachu stanu. Jednakże równoległym do śledztwa wątkiem filmu jest osobista tragedia Kleina – jego żona w wyniku udaru mózgu jest pogrążona w bezwładzie i apatii. W obliczu bezradności medycyny bohatera zaczyna więc kusić zwrócenie się o pomoc do samego Franka, ponoć cudotwórcy…

Jest więc Daas i po trosze lekcją historii, i intrygą kryminalną, mówi też o odwiecznych więzach łączących religię i politykę, ale przede wszystkim portretuje jednostki, które stają przed trudnymi wyborami, które nie okazują się być dla nich najszczęśliwsze. Klein i Goliński ponoszą sromotną klęske nie tyle w starciu z władzą czy Frankiem, ale z własnymi przekonaniami i ideałami.

Zainspirowana radą pani Barbary Białowąs postanowiłam jeszcze przed zabraniem się za pisanie recenzji rozpoznać konwencję filmu. I tak, nie mam wątpliwości, że jest to dramat kostiumowy.  I jest to ewenement w polskim kinie, bo przypomnijcie mi – czy u nas powstają filmy kostiumowe, które nie są ekranizacją książki? Praktycznie nie. Co więcej, oryginalnością scenariusza (również autorstwa Panka) jest także dobór tematu. Twórca filmu sięgnął po postać mało znaną, epizod historycznie zapomniany, ryzykując brak zainteresowania widzów. Co więcej, historia opowiedziana w filmie jest uniwersalna i równie dobrze mogłaby się dziać we współczesności, nie mieści się więc Daas w nurcie polskiej martyrologii, do którego można by zaklasyfikować wiele rodzimych filmów sięgających do historii. Tutaj także, choć bohaterowie chodzą w kostiumach z XVIII wieku, a na głowach noszą peruki, nie chodzi o pokazanie przepychu. Daas nie jest zrobiony z właściwym tego typu produkcjom rozmachem. Jest za to przykładem tego, jak za niewielkie pieniądze można zrobić dobry film kostiumowy. Nie próbuje się tu tuszować scenariuszowych niedoróbek eksponowaniem wystawnych wnętrz czy spektakularnymi scenami akcji. Tutaj to scenariusz ma za zadanie zwrócić uwagę widza. Oraz obraz. Daas jest przepiękny wizualnie za sprawą najwyższych lotów zdjęć autorstwa Arkadiusza Tomiaka. Na ekranie dominują przygaszone barwy, obraz jest jakby wiecznie ciemny, spowity szarością, co akurat świetnie pasuje do niepokojącego klimatu filmu. Nie znajdziemy tu przesadnej, nad wyraz patetycznej muzyki, spotykanej w filmach historycznych.

W Daas jest jeszcze jeden element, który bardzo sobie w kinie cenie – niedopowiedzenie. Symbolika pewnych elementów, magia płynąca z niektórych scen, o których interpretację trzeba się samemu pokusić, nieoczywistość pewnych słów, w końcu brak wyjaśnienia wprost czym jest tytułowe Daas, odpowiadają za całościowy dość mistyczny klimat filmu. Dla jednych oczywiście będzie to niewybaczalnym przejawem pogubienia się reżysera we własnym scenariuszu i braku pomysłu na pewne odpowiedzi, ja jednak w takie rzeczy nie wierzę. Nie w przypadku Daas, który jest filmem przemyślanym i ciekawie opowiedzianym, zamkniętym świetną sceną spotkania Kleina i Golińskiego. Nie ma w nim momentów przestoju akcji ani zaskakujących jej zwrotów. Opowieść snuje się płynnie, spokojnie, ale śledzi się ją z nieustającym zaciekawieniem.

Daas nie byłby jednak tym, czym jest gdyby nie plejada znakomitych aktorów w obsadzie. Nie gwiazd, lecz właśnie utalentowanych aktorów. Mariusz Bonaszewski wybija się tu zdecydowanie na pierwszy plan, nokautując nawet samego Andrzeja Chyrę, który jednakże też pokazuje klasę. Do koncertowej gry włącza się Janusz Chabor, chyba czas go tak nazwać – aktor charakterystyczny. O Olgierdzie Łukaszewiczu nie muszę wspominać, to aktor którego talent nie ulega wątpliwości, choć jego Frank nie jest zbyt wyrazisty, ale może to być wina scenariusza, który z samozwańczego boga czyni jedynie postać drugoplanową. Moją uwagę zwrócił też Radosław Chrześciański, który w roli sekretarza Kleina dotrzymuje kroku Bonaszewskiemu tworząc z nim na ekranie ciekawy duet. Wisienkami na torcie są jednak dwie role epizodyczne – Maciej Stuhr jako wymuskany i wyniosły cesarz Józef II oraz genialna Danuta Stenka w roli księżnej, z którą Goliński rozmawia o pomocy finansowej. Zwłaszcza występ aktorki zapada głęboko w pamięć i jest jedną ze scen, które automatycznie będą przychodzić do głowy na myśl o Daas. Stenka nie dość, że ucharakteryzowana na starzejącą się kobietę, która niezbyt udanie stara się konserwować swoją wątpliwą już urodę, operuje szeregiem min i gestów, które z jej postaci celowo czynią karykaturę, a jej sposób mówienia bardziej niż wszystko inne pokazuje z jakim typem człowieka mamy do czynienia. Jest to zdecydowanie najbardziej wyrazisty występ w całym filmie.

Nie dziwi, że tylu doborowych aktorów (a nie wspomniałam o wszystkich) zgodziło się wystąpić w pierwszym filmie młodego reżysera. To film wyjątkowy jak na polskie warunki, ale nie ustępujący też zagranicznym produkcjom kostiumowym. Jest to zdecydowanie jeden z lepszych filmów kostiumowych, które oglądałam, wyróżniający się na ich tle swoją nieszablonowością.

Na koniec powrócę do postanowienia, o którym wspomniałam na początku. Otóż seans Daas otworzył mi oczy na fakt, że polskie kino kryje w sobie prawdziwe perełki. Stąd też moje postanowienie by je odkryć. Jest w nas, przynajmniej w większości z nas – ludzi chodzących do kina, interesujących się tym światem, coś co każe nam wybierać przede wszystkim głośne amerykańskie produkcje lub europejskie filmy nagradzane na festiwalach. Nie przeczę, że sama się temu trendowi poddaję. Nie będę też ukrywać, że ukłon w stronę polskich filmów postanowiłam zrobić pod wpływem bliskiej mi osoby, która w każdej dziedzinie kultury preferuje to, co polskie. Bo polskie (też) jest dobre. O ile dla nas nie powinno być wręcz najlepsze. A więc przechodząc do meritum, planuję oglądać, na dobry początek minimum jeden film polski tygodniowo (choć mogą zdarzyć się takie tygodnie, że nie obejrzę w ogóle żadnego filmu – tak bywa gdy jestem pochłonięta oglądaniem całego sezonu serialu). To może i mało, ale biorąc pod uwagę że do tej pory polskie filmy oglądałam od święta, spory postęp. Oczywiście moimi wrażeniami będę się dzielić na blogu w Kąciku polskiego filmu (który niniejszym debiutuje). Pewnie będę nie tylko polecać, ale i odradzać, bo nawet kierując się rekomendacjami, można się zawieść. Następnego dnia po seansie Daas zafundowałam sobie kolejny polski film, Mniejsze zło, nie mając (podobnie jak w przypadku filmu Panka) pojęcia o czym on jest i doszłam do wniosku, że z oglądania polskich filmów można mieć radość. Radość znacznie większą niż z oglądania innych produkcji. Bo jak już wspomniałam – o polskich filmach pisze się mało, bo mało kto je ogląda. W związku z czym ich oglądanie jest dla mnie ogromną frajdą – począwszy od zaskoczeń, które przynosi sama fabuła, o której nic nie wiem, poprzez trafianie na aktorów, których kompletnie się nie spodziewam zobaczyć, bo nikt mnie wcześniej na żadnym blogu nie uprzedził, że oni tam grają, po zdjęcia, które robią na mnie wrażenie nie dlatego, że ktoś kazał mi się im przypatrzeć, lecz dlatego, że mnie rzeczywiście zachwycają. Jest jeszcze zaleta pragmatyczna oglądania polskich filmów – nie męczymy naszych oczu czytaniem napisów a mózgu podzielnością uwagi ;)

Mam nadzieję, że mój entuzjazm zbyt szybko nie siądzie. Co do siły mojej perswazji, chciałabym wierzyć, że kogoś jeszcze do oglądania dobrych polskich filmów namówię. Wiem jednak jak to jest - na ogół piszemy w komentarzach „brzmi zachęcająco, kiedyś obejrzę”. A kiedyś jest jeszcze bardziej zapracowanym dniem tygodnia niż jutro…

A Daas oceniam na 9/10