Melancholia (reż. Lars von Trier, 2011)

Postanowiłam poświęcić temu filmowi osobny temat a takie wyskoki jak zauważyliście ostatnio rzadko mi się zdarzają. Ale Melancholia to dzieło, i to wybitne. Hasło na plakacie nie kłamie. Oczywiście, na mojej ocenie zaważył fakt, że odbieram ten film dość osobiście, bo emocje targające główną bohaterką, Justine (graną przez Kirsten Dunst) są mi dość bliskie. Melancholia to stan, w który popadam często, nawet zbyt często. To część mnie, jestem po prostu osobą melancholijną. Film dla mnie okazał się więc być idealny, bo nie ma nic lepszego ponad możliwość identyfikacji z bohaterem. To niebywale podnosi ocenę filmu. A czuję, że nie tylko ja tak mam.

Jeden z otwierających film kadrów

            Von Trier, reżyser filmu, sam jest osobą melancholijną, jak mówi o sobie, permanentnie będącą w depresji. To widać wyraźnie w jego filmach, które raczej nie nastrajają optymizmem. Interesuje go natura dobra i zła, stawia pytania dotyczące wiary, a jego bohaterowie są niezwykle wrażliwymi jednostkami. Melancholia w jego najnowszym filmie to stan umysłu Justine, świeżo upieczonej mężatki, ale też nazwa planety, która pędzi prosto ku Ziemi i z dużym prawdopodobieństwem może w nią uderzyć prowadząc do unicestwienia całej ludzkości. Owa planeta, jej rozmiary i nieuchronność starcia z Ziemią to alegoria melancholii atakującej człowieka. Zdaniem reżysera to zderzenie musi doprowadzić do katastrofy.

Film podzielony jest na dwie części. W pierwszej jesteśmy świadkami wesela Justine. Jako osoba chora, w ogóle nie cieszy się ona z małżeństwa, wręcz doprowadza od razu do jego rozbicia, zdradzając męża z przypadkowo poznanym mężczyzną. Utarło się, że dzień zawarcia małżeństwa to dla kobiety najpiękniejszy dzień w życiu. Tymczasem Justine buntuje się przeciwko temu poglądowi, czy raczej przymusowi. Von Trier przy okazji także sobie z tego przymusu szczęścia kpi. Możemy się tylko domyślać, że Justine cały świat odbiera jako zafałszowany i zakłamany. Wie coś o tym, bo pracuje w reklamie, która  - nie oszukujmy się -jest branżą opierającą się na kłamstwie i ułudzie. Jej zachowanie podczas całej nocy jest doskonałą ilustracją tego, jak zachowują się osoby chore na depresję. To, czego takie osoby pragną to wyzwolenie od cierpienia, a to daje jedynie śmierć. W drugiej części filmu, rozgrywającej się jakiś czas po weselu, kiedy Melancholia znajduje się już niedaleko Ziemi, Justine nadal pogrążona jest w chorobie, tyle że o ile w pierwszej części stwarzała jeszcze pozory normalności, o tyle w tej jest już „oficjalnie” chora. W tej części otrzymujemy kontrast: z jednej strony Justine, czekająca na katastrofę, która przyniesie jej upragnioną śmierć, z drugiej jej siostra, Claire (Charlotte Gainsbourg), która tej śmierci panicznie się boi. Jest jeszcze maż Claire (Kiefer Sutherland), który ślepo wierzący naukowcom i własnym wyliczeniom wskazującym, że do zderzenia planet nie dojdzie i pociesza tym wszystkich wokoło. Nauka jednak go zawodzi i okazuje się, że paradoksalnie to on najbardziej boi się nieprzewidywalnego końca. Nie wiem czy słusznie, ale upatruję w tym rozwiązaniu krytyki Kościoła, wiary w jedyne słuszne i nieomylne dogmaty. Ostatecznie w chwili apokalipsy jedynie „nienormalna” Justine zachowuje się racjonalnie i przeprowadza swą rodzinę przez ten nieunikniony moment.

            Generalnie, Melancholia porusza wiele tematów i na wiele sposobów może też być interpretowana. Sądzę, że odbierzemy go różnie, co innego najmocniej w nas uderzy. Niewątpliwie należy on do gatunku filmów, po których obejrzeniu zastanawiamy się o co w nich mogło chodzić. Wraz z pojawieniem się napisów końcowych pojawia się paradoksalnie najbardziej znienawidzone pytanie z lekcji polskiego: „co autor miał na myśli?”.

Nie tylko sama tematyka filmu poruszyła moje serce. Obraz von Triera jest zrobiony z ogromną dbałością o detale. Znajdziemy w nim mnóstwo symboli, z których na pierwszy plan wysuwają się te związane z malarstwem. Dzieła m. in. Breughla i Caravaggia oraz nawiązania do nich przewijają się przez cały film. Klucza do zrozumienia ich symboliki polecam Wam szukać w doskonałym tekście Jakuba Majmurka z „Krytyki Politycznej”. Znajduje on także w filmie Duńczyka związki z Ofiarowaniem Tarkowskiego. 

Prawie jak Ofelia Millaisa

            Znakomite są w Melancholii zdjęcia, zwłaszcza te powstałe w plenerze. Wiele kadrów mam jeszcze przed oczami i nimi zilustrowana jest też ta notka. Idealnie w atmosferę panującą na ekranie wpisują się dominujące na nim nieco blade, przygaszone kolory. Do tego porażająca muzyka Wagnera, która potęguje apokaliptyczną atmosferę i mamy kompletne arcydzieło. Film do napawania się obrazem, kontemplowania muzyki i refleksji nad samym sobą. Poetycki, baśniowy, niepokojący. Nie oceniłam go co prawda na najwyższą notę, ale to tylko dlatego, żeby móc dokonać tej korekty po drugim seansie, który, coś czuję, nastąpi bardzo szybko (gwoli ścisłości, film obejrzałam już jakiś miesiąc temu).

            Po drodze zapomniałam o jeszcze jednym ważnym elemencie, mianowicie o aktorstwie. To również jest najwyższych lotów. Cała obsada została idealnie dobrana (choć rozczarował mnie nieco Alexander Skarsgard – jego postać nie jest zbyt wyrazista, nie wiem tylko czy dlatego, że tak ją napisał von Trier czy dlatego, że zawiodły umiejętności serialowego wampira). Niemniej, odtwórcy pozostałych ról drugoplanowych: Charlotte Rampling, John Hurt czy Stellan Skarsgard nie zawiedli. Nawet Kiefer Sutherland sobie poradził. Piszę „nawet”, bo w głowie każdego z nas pozostanie on pewnie na zawsze Jackiem Baurem z serialu 24 godziny. Nawet dla tych, którzy jak ja, nie widzieli ani jednego odcinka. Największe laury należą się jednak odtwórczyniom głównych ról. Charlotte Gainsbourg gra zazwyczaj bardzo dziwne bohaterki i doskonale jej to wychodzi, ale tym razem nie wzbudziła tylu kontrowersji co rolą w Antychryście (nomen omen, nie widziałam jeszcze, a wypadałoby). Film ukradła jej Kirsten Dunst, która udowodniła, że nie da się zaszufladkować jako dziewczyna z sąsiedztwa, „zabójcza piękność”, parafrazując tytuł jej jednego filmu, dla której szerokiego uśmiechu mężczyźni tracą głowę. Tego uśmiechu tu prawie w ogóle nie ma. Dunst pokazuje za to swoje najbardziej dramatyczne oblicze jakie do tej pory mieliśmy okazję zobaczyć. Zawsze uważałam ją za bardzo dobrą aktorkę, bo jej postaci były intrygujące, były często kobietami, jakimi sama chciałabym być. Dość melancholijną dziewczynę grała już w Przekleństwach niewinności i takie role moim zdaniem pasują jej najbardziej. I nie tylko ja tak uważam, bo za Melancholię aktorka dostała Złotą Palmę i spotkała się z bardzo dobrą reakcją krytyków. To chyba jej najważniejsza rola w karierze. Zabierając się za przygotowania do roli miała w pewnym sensie ułatwione zadanie, bo sama chorowała na depresję. Na ekranie jest naturalna, w pełni zaangażowana, totalnie oddana swojej bohaterce. Dzięki podobnym przeżyciom łatwiej jej pewnie było także znaleźć wspólny język z von Trierem, który do łatwych partnerów podobno nie należy. Mam nadzieję, że reżyserzy zainteresują się nią i będą obsadzać w ciężkim kinie dramatycznym i psychologicznym, bo ma ku niemu predyspozycje. Co prawda większość przeciętnych widzów mówi głównie tym, że przez chwilkę widać ją nago (wcale nie wygląda jakoś wulgarnie więc nie wiem o co chodzi), ale liczę na to, że ci co bardziej wymagający z jej występu zapamiętają coś więcej. Trudno mi sobie teraz wyobrazić, że w rolę tę wciela się Penelope Cruz jak miało być pierwotnie, choć i ją uwielbiam. Że też w ogóle była brana pod uwagę, samo to jest dla mnie zaskakujące.

            Na koniec wyznanie absolutnie infantylne i odbiegające od oceny filmu – chciałabym wyglądać na własnym ślubie dokładnie tak jak Justine :) Jestem zachwycona jej wyglądem podczas wesela, zwłaszcza strojem, a trzeba Wam wiedzieć, że na ogół podchodzę krytycznie do wyglądu panien młodych i mało która sukienka i fryzura spotykają się z moim uznaniem. W życiu nie widziałam lepszej ślubnej stylizacji od tej pokazanej w filmie. Znalazłam ideał ;) 

Niestety, nie znalazłam kadru, na którym Kirsten byłoby widać z bliska w całej okazałości

Film oceniłam na 9/10.

P.S. Na swoją kolej czekają już dwa gotowe teksty na bloga - nigdy nie pisałam z aż takim wyprzedzeniem. Biorąc pod uwagę, że trzeci "się pisze", muszę przyznać, że to chyba jakaś ogromna wena na mnie zstąpiła. A więc uda mi się wywiązać z tego co sobie zaplanowałam :)