Kącik polskiego filmu: Kamienie na szaniec (reż. R. Gliński, 2014)

Kamieniom na szaniec wiele osób wystawiło ocenę na długo przed oficjalną premierą. Paradoksalnie wyszło to filmowi na plus – rozgłos sprawił, że na ekranizacji lektury (przyznajcie, że ta zbitka słowna nie kojarzy się nadzwyczaj dobrze) w weekend w moim kinie pojawiły się prawdziwe tłumy. Przed premierą z ust krytyków, a przede wszystkim środowisk prawicowych i harcerskich, padały m.in. takie zarzuty:

- że film jest antyharcerski, antyakowski i nie jest wierny ideałom harcerstwa

- że bohaterowie są wymuskani, za ładni (rozumiem, że w tamtych czasach nie było przystojnych mężczyzn?), mają pustkę w głowie, brak im charyzmy

- że w filmie jest dużo zbędnej erotyki

Mój ulubiony zarzut to jednak ten o hipsterskim wyglądzie bohaterów. Bo czy to przypadkiem nie hipsterzy wyglądają jakby wrócili właśnie z przeszłości? Czy to wina tamtych chłopaków, bohaterów filmu, że ich wizerunek kojarzy się dziś z celową stylizacją? Czasem warto pomyśleć, zanim się coś napisze, niestety wielu krytyków tego nie praktykuje.

Wszystkie powyższe argumenty reżyser filmu, Robert Gliński, zbija, co chwilę pisząc kolejne listy i oświadczenia. Mówi w nich, że kręcąc film oparł się o liczne dokumenty i archiwa, a więc wszystkie postawy bohaterów są umotywowane i udokumentowane. Co więcej, reżyser uważa, że jego film powinna oglądać dzisiejsza młodzież. I o ile mam mieszane uczucia co do wdawania się reżysera w dyskusje z krytykami i odbiorcami filmu, o tyle pod słowami Glińskiego się podpisuję. Mało się u nas robi filmów dla młodzieży, ale ten ratuje nasz honor. Akcja Kamieni na szaniec jest dynamiczna, a obraz uzupełnia doskonale komponująca się z nim muzyka, początkowo rockowa (która, jak się domyślam, także nie podoba się harcerzom), natomiast bohaterowie są po prostu ludźmi – ludźmi z krwi i kości, a nie pomnikowymi, nieskazitelnymi herosami. Takich nie ma, o czym zdaje się nam przypominać Gliński, nieco w kontrze do tego, co przekazywał Kamiński w swojej, pisanej ku pokrzepieniu serc, wręcz propagandowej książce. Warto w tym miejscu dodać też, że reżyser biorąc na warsztat jakąkolwiek książkę nie jest zobligowany jej rekonstruować na ekranie. Jeśli ktoś ma jakiekolwiek wątpliwości, czy bohaterowie filmu są tacy sami, jak bohaterowie książki, niech pomyśli o tym, że reżyser zrobił co konieczne: przystosował treść do współczesnych realiów, by dotrzeć tym samym do umysłów dzisiejszych nastolatków. Czy cnotliwi i skromni bohaterowie byliby dla młodych ludzi przekonujący? Wątpię. A  czy tacy byli Zośka, Alek i Rudy? Też wątpię. Zwłaszcza, że Tadeusz Zawadzki, a więc Zośka, po przeczytaniu maszynopisu powieści Kamińskiego sam miał zastrzeżenia do konstrukcji postaci. Do mnie więc odbrązowienie bohaterów jak najbardziej przemawia. Są oni młodymi ludźmi, którzy, pomimo wojny, chcą kochać, bawić się, cieszyć, śmiać, chcą żyć. Oni nie zaprzeczają harcerskim ideałom – chyba, że przyjaźń, patriotyzm i poświęcenie to nie są ideały godne naśladowania. Co się jednak nie podoba krytykom filmu to to, że Gliński przedstawia harcerzy jako niewyszkolonych amatorów - którymi przecież byli. Ich działaniami kierowały namiętności, porywy serca, one może nie były do końca przemyślane, ale były szczere, wypływające z potrzeby ducha. Może na ekranie brakuje bohaterom umiejętności czy dyscypliny, ale nie brakuje woli walki.

Młodym aktorom wcielającym się w role Zośki (Marcel Sabat) i Rudego (Tomasz Ziętek) udało się stworzyć przekonujące, charyzmatyczne postaci. Świetnym posunięciem był wybór do tych ról debiutantów, chłopaków wolnych od wszelkich łatek, których twarzy nie kojarzymy z mniej lub bardziej głupich seriali. Na tle młodych debiutantów dosyć bezbarwnie wypadli natomiast uznani aktorzy. Najbardziej w pamięć zapada chyba Danuta Stenka. Podobnie jednak jak wszyscy pozostali – Żmijewski, Łukaszewicz, Globisz czy Chyra – Stenka nie ma wiele do grania, trudno więc mówić w tym wypadku o ocenie. Skoro przy bohaterach jesteśmy, jest tylko jedno ale  - Alek. W filmie niemal kompletnie wykluczono postać Alka (Kamil Szeptycki). Książka nie zajmuje się nim w takim stopniu jak Zośką i Rudym, ale jednak jest to postać widoczna, jedna z trzech głównych. Przyznać się muszę bez bicia, że, niestety, do chwili obecnej nie wiem, który z bohaterów pokazywanych na ekranie to był Alek. Co chyba najlepiej świadczy o tym, że Alek został po prostu całkowicie usunięty w cień. I dziwi mnie, że to właśnie ten fakt nie przeszkadza krytykom filmu Glińskiego, bo względem książki to chyba największa rozbieżność.

Kamienie… ogląda się w maksymalnym skupieniu wywołanym przez chwytające za gardło sceny, których w filmie nie brakuje. Tomasz Raczek w swojej druzgocącej recenzji napisał, że powstały one z wyrachowania, bowiem Gliński miał zamiar jedynie „dowalić emocjonalnie widzom”, zwłaszcza w scenie przesłuchania Rudego. Argument ten jest dla mnie nie do zrozumienia, jak bowiem inaczej uzmysłowić widzom piekło wojny i bohaterstwo Rudego, jeśli nie właśnie przez sceny tortur? Brawa dla Tomasza Ziętka, który znakomicie udźwignął ich ciężar i wypadł bardzo wiarygodnie wzbudzając w widzu niewymuszoną empatię.

Dawno nie mieliśmy w polskim kinie tak dobrego filmu wojennego, zresztą nie powstaje ich wiele z uwagi na wymagający budżet. Budżet Kamieni… też z pewnością nie był duży, co przekłada się na oszczędność w scenach akcji, ta z kolei wcale nie odbija się na jakości filmu. Gliński pokazał to, co pokazują też twórcy Czasu Honoru: że można atrakcyjnie, mądrze i ciekawie mówić o wojnie bez emanowania scenami akcji. Ponadto, reżyser z Kamieni na szaniec Kamińskiego wyciągnął ich esencję, uwypuklając detale, które trafią do pokolenia współczesnych nastolatków. W żadnym miejscu jednak nie przeszarżował. Sceny nagości (bo na pewno nie są to sceny erotyczne), które tak bardzo niektórych uwierają, nie powinny być powodem żadnego zgorszenia. Zostały przedstawione ze smakiem, a nie służą niczemu innemu jak pokazaniu, że ci waleczni chłopcy byli zwyczajni jak każdy z nas. Nie ma się więc co oburzać, że Zośka uprawia seks tuż po śmierci Rudego. On nie lekceważy w ten sposób przyjaciela, on szuka ujścia dla swojego smutku. Pokazanie relacji bohaterów z dziewczynami osadza ich losy w jeszcze bardziej dramatycznym kontekście, który trafnie przemówi do każdego młodego człowieka. A jestem przekonana, że właśnie młodzi ludzie będą stanowić co najmniej połowę widzów Kamieni…Ale film „kupią” też wszyscy z otwartymi umysłami, ludzie nie zamykający swego świata w archaicznych schematach. Pozostałym współczuję. Wszystkim jednak polecam.

Moja ocena: 8+/10